З руін у гонар Беларусі: дзякуючы Аляксандру Лукашэнку Мірскі замак быў адноўлены ў рэкордна кароткія тэрміны - за тры гады

І толькі калі ў 1987 годзе Мірскі замак быў перададзены на баланс Дзяржаўнага мастацкага музея БССР (з 1993 г. - Нацыянальны мастацкі музей Рэспублікі Беларусь), тут пачалася больш актыўная рэстаўрацыя.

Навуковыя супрацоўнікі ў будаўнічым вагончыку

Вучоны сакратар музея “Замкавы комплекс “Мір” Ігар Ложачнік – адзін са старэйшых супрацоўнікаў, працуе ў замку з 1998 года:

- Рэстаўрацыйныя працы ў Мірскім замку пачаліся ў 1983 годзе. Амаль увесь палац уздоўж паўночнай і ўсходняй сцяны замка застаўся без перакрыццяў: толькі сцены з аконнымі праёмамі. Толькі ў 1992 годзе, практычна праз 10 гадоў, адкрылася першая экспазіцыя ў паўднёва-заходняй вежы. За год замак наведвала толькі 20 тысяч турыстаў. Рэстаўрацыйныя працы вяліся вельмі марудна, былі сезоннымі. Калі казалі аб планах па рэстаўрацыі, што замак будзе цалкам адноўлены, тут з'явяцца гасцініца, рэстаран і канферэнц-залы, то, паклаўшы руку на сэрца, не верыў, думаў, утопія.

У тыя гады штат замка быў невялікі - менш за два дзясяткі чалавек разам з вартаўнікамі. Навуковыя супрацоўнікі займаліся даследаваннямі ў будаўнічым вагончыку, які размяшчаўся ва ўнутраным дворыку замка. Зімой даводзілася ўключальнік абагравальнікі і працаваць, не здымаючы верхняй вопраткі. У суседнім вагончыку размяшчалася каса. Бывала, што адзіную адкрытую для турыстаў паўднёва-заходнюю вежу не адчынялі некалькі дзён: турыстаў папросту не было.

 Новае дыханне старадаўніх сцен

24 чэрвеня 2007 года Мірскі замак наведаў Прэзідэнт Беларусі Аляксандр Лукашэнка. Яго цікавіла, як прасоўваюцца рэстаўрацыйныя працы ў замку. На той момант на рэстаўрацыю ўжо было патрачана 30 мільярдаў рублёў, а да 2010 года, калі планавалася скончыць працы, трэба было яшчэ 130 мільярдаў.

Ігар Ложачнік успамінае, што размова з Кіраўніком дзяржавы праходзіла проста ў двары замка: усе карпусы былі закрыты на рэстаўрацыю. Менавіта гэты візіт дазволіў значна паскорыць працэс аднаўлення і завяршыць яго ў рэкордна кароткія тэрміны - за тры гады. 

У інтэрв'ю газеце «СБ. Беларусь сегодня» дырэктар Нацыянальнага мастацкага музея Рэспублікі Беларусь з 1998 па 2023 год Уладзімір Пракапцоў успамінае — у тым, што першы ў гісторыі незалежнай дзяржавы вопыт маштабнай музеефікацыі і рэстаўрацыі гістарычнага аб'екта аказаўся паспяховым, вялікую ролю адыграла запушчаная Прэзідэнтам і Урадам Беларусі інвестыцыйная праграма:

- Мы прыцягнулі навуковых супрацоўнікаў Інстытута гісторыі ў якасці кансультантаў, раіліся з калегамі з Літвы, былі заказчыкамі ўсіх работ. У актыўную фазу работы па рэканструкцыі ўвайшлі, калі па інвестпраграме мы пачалі атрымліваць сур'ёзнае і дакладнае фінансаванне. Гады былі цяжкія, зараз мала хто ўспамінае, наколькі тады прыходзілася нялёгка. Самае галоўнае было - стварыць навуковую канцэпцыю. Яна нараджалася ў пакутах, рэканструкцыя гістарычных аб'ектаў - гэта ўсё ж не профіль мастацкага музея. Нам прыйшлося перабудоўвацца на хаду. Пакуль мы ўвайшлі ў тэму, пакуль вывучылі гісторыю замка...

Вонкавае аблічча замкавага комплексу аднаўлялі па захаваных фатаграфіях і дакументах. Падраднай арганізацыяй была "Мінскрэстаўрацыя", усе спецыялісты - нашы, беларускія, матэрыялы ў асноўным таксама. Падлогавую плітку, напрыклад, выраблялі і рэзалі на «Кераміне». Практычна не захавалася арыгінальных прадметаў - і прыйшлося з нуля ствараць інтэр'еры, заказваць мэблю, па тэндэрах закупляць габелены, посуд, партрэты.

- Велізарная праца і каласальнае выпрабаванне для нас, бо на той момант у Беларусі проста не было падобнага вопыту, - прызнаецца Уладзімір Пракапцоў. - Кожны аўторак, нягледзячы ні на якія снягі і дажджы, мы праводзілі нарады прама на аб'екце, у бытоўцы - невялікім драўляным памяшканні, якое абагравалася печкай.

Аднаўленне перарванай сувязі часоў

16 снежня 2010 года Мірскі замак урачыста расчыніў свае дзверы пасля завяршэння маштабнай рэстаўрацыі. Удзел у цырымоніі прыняў Прэзідэнт Рэспублікі Беларусь Аляксандр Лукашэнка.

Ён паразмаўляў з народнымі ўмельцамі, музыкантамі, членамі гістарычных клубаў і дзецьмі, якія прыйшлі на свята. Памяняў беларускія грошы на манеты, якія проста ў Мірскім замку чаканяць кавалі, і за іх набыў некалькі сувеніраў.

Адбылося знаёмства з экспазіцыяй адрэстаўраванага замкавага комплексу. У прыватнасці, ён агледзеў залу «Гасціная князя Міхаіла Мікалаевіча Святаполк-Мірскага», Сталовую хату, Партрэтную залу, гатэль і канферэнц-залу. У кожнай экспазіцыйнай зале адбывалася інсцэніраванае дзеянне згодна з яго атрыбутыкай.

На думку Кіраўніка дзяржавы, рэканструкцыя Мірскага замка - аднаўленне перапыненай сувязі часоў. Адпаведны запіс ён пакінуў у Кнізе ганаровых гасцей замкавага комплексу.

Як адзначыў Прэзідэнт, Беларусь па праве ганарыцца сваім багатым гістарычным і культурным мінулым. Сярод найвышэйшых дасягненняў майстэрства нашых суайчыннікаў - Мірскі замак, унікальны прыклад нацыянальнага дойлідства XVI-XX стагоддзяў. Помнік архітэктуры не проста адбудоўваўся - паступова крок за крокам аднаўлялася перапыненая сувязь часоў, вярталася шматвяковая слава, і адраджалася гістарычная самасвядомасць і вера ў тое, што беларусы - народ герояў і тытанаў духу.

- Сёння замкавы комплекс у гарадскім пасёлку Мір адкрываецца нарэшце ва ўсёй сваёй велічы і прыгажосці. Гледзячы на ​​яго, сэрцам адчуваеш жывую пераемнасць многіх пакаленняў, - адзначыў Аляксандр Лукашэнка. - Продкі перадалі нам у спадчыну мару аб свабоднай і незалежнай Айчыне. І наш святы абавязак – увасобіць яго ў жыццё, разам пабудаваць моцную і квітнеючую Беларусь.

                                             Музей як бізнэс

У час прэс-канферэнцыі ў замку журналісты задалі Прэзідэнту пытанне, чаму Беларусь ніяк не ператворыцца ў еўрапейскі цэнтр культурнага турызму, што прынесла б істотны даход у казну. Аляксандр Лукашэнка адказаў, што прайшло яшчэ занадта мала часу, і краіна знаходзіцца толькі на пачатку гэтага шляху. «Іншыя дзяржавы могуць гэтым пахваліцца, таму што яны з гісторыяй, якая адбылася. Нам жа пакуль яшчэ ранавата выхваляцца, але ўжо ёсць што паказаць свету», – сказаў ён, нагадаўшы пра Мірскі замак і палац у Гомелі, Нясвіжскі палацава-паркавы ансамбль.

«У нас гэта пакуль яшчэ не стала бізнэсам - гэтаму трэба вучыцца. А ў тым, што гэты бізнес будзе, я ніколькі не сумняваюся, таму што кожны год падвойваецца колькасць людзей, якія прыязджаюць на такія аб'екты", - падкрэсліў Прэзідэнт.

Намеснік дырэктара па навуковай і асветніцкай рабоце “Музея “Замкавы комплекс “Мір” Вольга Навіцкая адзначае:

- Сёння музей «Замкавы комплекс «Мір» - адзін з самых камерцыйна паспяховых у краіне: самаакупнасць складае каля 80%. Гэта адзін з найвышэйшых паказчыкаў сярод музейных устаноў краіны. Але і выдаткі на ўтрыманне комплексу дастаткова істотныя. Тым не менш, Замкавы комплекс “Мір” – наглядны прыклад паспяховага інвесціравання дзяржаўных сродкаў у гісторыка-культурную спадчыну. Для параўнання: калі ў 2001 г. яго наведала крыху больш за 50 тысяч чалавек, то ў 2023 г. - больш за 340 тысяч чалавек. У замку, акрамя музейнай, існуе апартаментная частка, якая прадугледжвае рэстаран і атэль на 16 нумароў. Ёсць магчымасць праводзіць рэспубліканскія і міжнародныя канферэнцыі – прадугледжана малая канферэнц-зала і вялікая канферэнц-зала з кабінамі для сінхроннага перакладу на 4 мовы.

Для павелічэння колькасці наведвальнікаў у музеі асаблівая ўвага надаецца рэалізацыі выставачных праектаў, правядзенню канцэртаў, спектакляў, тэатралізаваных паказаў, баляў, гістарычных рэканструкцый.

На тэрыторыі замкавага комплексу праводзяцца важныя такія культурныя праекты, як "Музычны тэатр у Мірскім замку", "Вялікі тэатр Беларусі запрашае", канцэрты лаўрэатаў Рэспубліканскага адкрытага фестывалю-конкурсу класічнай музыкі "Музычны свет", "Музычныя вечары ў Мірскім замку з ОНТ".

Чым жыве Мірскі замак сёння

— Цяпер замкавы комплекс «Мір», у якім створаны 39 экспазіцыйных і выставачных залаў, з'яўляецца асветніцкай і культурна-адукацыйнай установай культуры, — расказвае Вольга Навіцкая. - Адначасова ён ажыццяўляе навукова-даследчую і выдавецкую дзейнасць, аказвае комплекс платных паслуг.

У 2025 г. Мірскі замак адзначыць 25-годдзе з дня ўключэння ў Спіс Сусветнай спадчыны ЮНЕСКА. Аднак статус помніка ў Спісе ЮНЕСКА не толькі дае некаторую перавагу, але і патрабуе значнай адказнасці. Таму культурны турызм на аб'екце ЮНЕСКА разглядаецца як складнік устойлівага турызму, неабходнасць якога з кожным годам становіцца ўсё больш прыкметнымі, бо ўзрастае нагрузка на аб'екты спадчыны з прычыны турыстычных патокаў.

На дадзены момант музей з'яўляецца ўладальнікам самых вялікіх сярод беларускіх музеяў калекцый шпалер канца XVI-пачатку ХХ стагоддзяў, шляхецкіх гузікаў XVII-XVIII стагоддзяў, веераў XVIII-XX стагоддзяў.

Музей таксама ажыццяўляе дзейнасць па выяўленні, вяртанні, сумесным выкарыстанні і ўвядзенні ў навуковы і культурны абарот культурных каштоўнасцей, якія знаходзяцца за межамі Рэспублікі Беларусь. У 2023 годзе была завершана работа над факсімільным выданнем помніка беларускаму пісьменству XVI стагоддзя - Жухавіцкага Евангелля з фондаў Бібліятэкі ім. Урублеўскіх Літоўскай акадэміі навук.

Свой маленькі Версаль

Намеснік дырэктара па агульных пытаннях Сяргей Беразоўскі расказвае, якая вялікая ўвага надаецца развіццю тэрыторыі комплексу:

- У 2023 годзе праведзена рэканструкцыя дамбы, пабудаваны новы мост і ўзведзена сезоннае кафэ, дзе турысты могуць выпіць кавы, любуючыся відам на Мірскі замак.

Цяпер праводзяцца работы па аднаўленні "італьянскага саду" XVIII стагоддзя, які зойме 5,7 га ў паўночна-ўсходняй частцы замкавага комплексу.

Ужо пачалі добраўпарадкаванне возера, на якім з'явіцца фантан. Падчас прагулкі па парку, напоўненым пахам квітнеючых ліп і ружовых кустоў, турысты змогуць атрымаць сапраўднае эстэтычнае задавальненне.

Чакаецца рэканструкцыя другога маста, што дазволіць закальцаваць маршрут вакол замкавага возера. Закрануць станоўчыя змены і хваёвую алею, якая стала ўпадабаным месцам прагулак для гасцей і мясцовых жыхароў.

Выношваюць у замкавым комплексе і планы па рэстаўрацыі палаца Святаполк-Мірскіх, фундамент якога быў знойдзены на яго тэрыторыі некалькі гадоў таму. Частку будынка зойме музей, другая частка будзе адведзена пад гасцініцу. Такім чынам, госці змогуць адчуць сябе сапраўднымі дваранамі.

Іна ЛЕЙКА

Фота аўтара, з фондаў замкавага комплексу «Мір» і адкрытых інтэрнэт-крыніц