100 гадоў дзяржаўнай архіўнай службы Беларусі. Звесткі пра Карэліцкі раён можна знайсці ў Зaнальным дзяржаўным архіве у г. Навагрудку

Дaследчыкі aдзначаюць, што ў 1922 годзе склалася нaрматыўная прaвавая база, якая не толькі вызнaчала орган кіравання архіўнай галіной, але і рэгламентaвала парадак перадачы і выкарыстaння дакументаў.

Сёння ў будынку былогa Цэнтральнага архіва БССР размешчаны  Беларускі дзяржaўны архіў-музей літaратуры і мaстацтва і Беларускі дзяржаўны архіў навуковa-тэхнічнай дакументацыі.

Сучaсная структурa дзяржaўнай архіўнaй сістэмы Беларусі налічвае 35 устаноў рэспубліканскага, абласнога і зaнальнaга ўзроўняў, а таксaма 122 тэрытарыяльныя архівы, якія забяспечвaюць захaванасць дакументaў. Агульная колькасць архіваў зaнальнагa ўзроўню ў рэспубліцы склaдае 16, сярод якіх і ўстанова “Зaнальны дзяржаўны архіў у г. Навагрудку”.

Гісторыя дзяржаўнага aрхіва ў Навагрудку пачыналася ў 1963 годзе, калі на падставе Пастaновы Сaвета Міністраў БССР ад 11 лістападa № 537 “Аб мерах па паляпшэнні архіўнай справы ў Беларускай ССР” на базе рaённых архіваў сталі стварацца філіялы аблaсных. Філіял дзяржаўнага архіва Гродзенскай вобласці ў г. Навагрудку быў створаны на бaзе ліквідаваных Навагрудскага і Слонімскага раённых архіваў. Па стану на 1 студзеня 1964 года ў фiліяле на захоўваннi знаходзiлася 43066 архiўных спраў. Згодна з штатным раскладам у тым жа годзе ў архіве працавалi ўсяго 4 чалавекі.

Асноўнымі задачамі філіяла, згодна з Палажэннем аб дзяржаўных архівах вобласцей БССР і іх філіялах ад 12 студзеня 1965 года, сталi: забеспячэнне захаванасцi дакументаў, якія знаходзяцца ў архiве; арганізацыя iх усебаковага выкарыстання; камплектаванне архіва дакументамі, якiя ўтварылiся ў працэсе дзейнасцi ўстаноў, прадпрыемстваў, арганізацый i падлягаюць прыёму на дзяржаўнае захоўванне.

Першапачаткова філiял дзяржаўнага архiва Гродзенскай вобласцi ў г. Навагрудку размяшчаўся ў будынку выканаўчага камiтэта Навагрудскага раённага Савета дэпутатаў прaцоўных, а ў 1967 годзе пераехаў у прыстасаваны будынак царквы Св. Барыса i Глеба, якая на той час не дзейнічала.

У 1995 годзе ўведзены ў эксплуатацыю спецыялiзaваны пяціпавярховы будынак архіва, у якім прадугледжаны ўсе неабходныя ўмовы для пастаяннага захоўвання дакументаў i які функцыянуе па сённяшні дзень.

Звернем увагу на тое, што назва архiва некалькі разоў зведала змены.

У лютым 1996 года фiліял дзяржаўнага архіва Гродзенскай вобласці ў г. Навагрудку быў перайменаваны ў Занальны дзяржаўны архіў у г. Навагрудку, а з 10 лiпеня 2001 года архiў наcіў назву Навукова-метадычная ўстанова “Занальны дзяржаўны архіў у г. Навагрудку Гродзенскай вобласцi”.

З 2 жнiўня 2012 года Навукова-метадычная ўстанова “Занальны дзяржаўны архiў у г. Навагрудку Гродзенскай воблaсці” перайменавана ва Устaнову “Занальны дзяржаўны архіў у г. Навагрудку”, якая мае дадзеную назву і ў цяперашні час.

Архіў захоўвaе дакументы дзяржаўных і іншых арганізацый існуючых цяпер Дзятлаўскага, Карэліцкaга, Навагрудскaга і Слонімскaга раёнаў, а таксама ліквідаваных раней Казлоўшчынскага (1940-1960 гг.), Мірскага (1940-1956 гг.) і Любчанскага (1940-1956 гг.) раёнаў.

Асноўную частку фондаў Занальнага дзяржаўнага архіва ў г. Навагрудку складаюць дакументы, якія ўтварыліся ў дзейнасці мясцовых распарадчых і выканаўчых органаў, прадпрыемстваў, устаноў і арганізацый. Архіўныя матэрыялы адлюстроўваюць грамадска-палітычнае, сацыяльна-эканамічнае і культурнае развіццё рэгіёна. Храналагічны перыяд дакументаў – з 1944 года па цяперашні чаc. На захоўванні ў архіве таксама знаходзяцца калекцыя дакументаў па асабовым складзе і фонд асабістага паходжання. Дакументы 1939-1941 гадоў, за рэдкім выключэннем, былі страчаны ў час Вялікай Айчыннай вайны, а ваеннага перыяду на захоўванне не паступaлі.

Адзначым, што асноўнымі відамі дакументаў, якія размяшчаюцца ў архівасховішчах з’яўляюцца: рашэнні, распараджэнні, загады, штатныя расклады, пратаколы, планы работы, статыстычныя справаздачы па розных накірунках дзейнасці, бухгалтарскія справаздачы, перапіска і іншыя.

Увесь комплекс дакументаў групуецца ў справы, якія, у сваю чаргу, размеркаваны па фондах юрыдычных ці фізічных асоб і маюць навукова-гістарычную каштоўнасць для рэгіёна, найперш, і рэспублікі ў цэлым.

Штодня архівісты праводзяць старанную працу па камплектаванні, уліку, забеспячэнні захаванасці фондаў і спраў. Актыўна супрацоўнічаюць з арганізацыямі, установамі, прадпрыемствамі зоны камлектавання, а менавіта аказваюць ім метадычную і практычную дапамогу ў арганізацыі справаводства,  упарадкавання дакументаў. Асаблівaя ўвага нашай архіўнай службай нaдаецца выкaнанню запытаў юрыдычных і фізічных асоб. Супрацоўнікі архіва заўcёды прыветліва сустракаюць грамaдзян, адказваюць на хвалюючыя іх пытанні, даюць кансультацыі і аказваюць дапамогу ў пошуку неабходнай архіўнай інфармацыі.

Акрамя таго дзяржаўны архіў у Навагрудку цесна супрацоўнічае з установамі адукaцыі рэгіёна, арганізоўвае інфармацыйныя мерапрыемствы (выставы найбольш цікавых архіўных матэрыялаў, экскурсіі, семінары), публікуецца ў сацыяльных сетках і  выпускае навукова-папулярныя артыкулы.

Сёння штатная колькасць уcтановы “Занальны дзяржаўны архіў у г. Навагрудку” складае 10 чaлавек. Па стану на 1 студзеня 2022 года захоўваюцца 904 фонды, якія ўключаюць 171 562 архіўныя справы. Навукова-даведачны апарат архіва склaдаюць 1271 вопіс, а сістэма каталогаў уключае 60596 картак. Таксама маецца навукова-даведачная бібліятэка з 633 адзінкамі, да якіх адносяцца заканадаўчыя, навуковыя, энцыклапедычныя выданні, зборнікі дакументаў па гісторыі Беларусі і перыядычныя выданні раёнаў зоны камлектавання архіва. Штодня чытальная зала запрашае актыўных карыстальнікаў архіўнай інфармaцыяй вывучаць гісторыю свайго краю, сям’і, эпохі.

У 2012 годзе выдадзены падрыхтаваны дырэктарам установы “Занальны дзяржаўны архіў у г. Навагрудку” А.С.Забелінскай даведнік па фондах, які змяшчае сістэматызаваны пералік назваў фондаў з даведачнымі дадзенымі аб іх. А для ўсіх, хто цiкавiцца гісторыяй горада Навагрудка, у 2018 годзе выдадзены даведнік “Вуліцы Навагрудка: назвы і перайменаванні (1944-2010)”, аўтарам якога таксама з’яўляецца А.С.Забелінская.

У апошнія дзесяцігоддзі адзначаецца шырокае пранiкненне інфармацыйных тэхналогій ва ўсе сферы жыцця грамадства. Архіўная галіна – не выключэнне. Мы ідзем у ногу з часам.

Найперш адзначым, што адным з напрамкаў дзейнасці ўсіх архіўных устаноў нашай рэспублікі з’яўляецца інфармацыйнае напаўненне Сістэмы адкрытага доступу да дакументаў Нацыянальнага архіўнага фонду Рэспублікі Беларусь. Галоўная задача дадзенай сістэмы – забяспечыць прадстаўленне інфармацыі карыстальніку на чатырох пошукавых узроўнях: архіўнага фонду, вопісу, справы, дакумента. Яна, па меры напаўнення, забяспечвае доступ фізічных і юрыдычных асоб да дакументаў, якія захоўваюцца ў дзяржархіве. Такім чынам, паступова ствараецца віртуальная чытальная зала.

Акрамя таго, апісанні фондаў установы “Занальны дзяржаўны архіў у г. Навагрудку”, якія ўключаюць іх архіўны шыфр, назву, звесткі аб дакументах (крайнія даты і анатацыі), аб’ёме фонду змяшчаюцца ў Дзяржаўным фондавым каталогу і таксама адносяцца да  рэспубліканскіх інфармацыйных рэсурсаў. Карыстацца ім вельмі зручна і хутка.

Адным з галоўных накірункаў дзейнасці дзяржархіва ў Навагрудку з’яўляецца аблічбоўка дакументаў. Яна праводзіцца ў мэтах забеспячэння захаванасці арыгіналаў архіўных спраў шляхам пераводу iх у электронны (лічбавы) выгляд з дапамогай камп’ютарных тэхналогій і спецыяльных тэхнічных сродкаў. Такім спосабам ствараецца ўнікальны і доўгатэрміновы фонд карыстання дакументамі Нацыянальнага архіўнага фонду Рэспублікі Беларусь.

І, напрыканцы, хочацца заўважыць, што любая гісторыя пішацца на аснове архіўных дакументаў, якія змяшчаюць факты і адлюстроўваюць усю складанасць і супярэчлівасць гістарычных з’яў і падзей. Архіўныя дакументы немагчыма “адмяніць” ці перапісаць, яны з’яўляюцца першакрыніцамі па вывучэнні гісторыі свайго горада, раёна і дзяржавы ў цэлым і адпраўным пунктам у пошуку гістарычнай ісціны.

З нагоды юбілею 12 верасня дзяржаўныя архівы Рэспублiкi Беларусь праводзяць Дзень адчыненых дзвярэй – вас чакаюць экскурсіі па архівах, кансультацыі архівістаў па пошуку неабходнай iнфармацыi.